Plastiki haltalar gündelik zerur zatlar, durmuşymyzyň hemme ýerinde görüp bolýar, plastmassany kim oýlap tapdy?Aslynda suratçynyň garaňky otagda geçiren tejribesi, asyl plastmassanyň döremegine sebäp boldy.
Aleksandr Parksyň köp hobbi bar, fotosurat hem şolaryň biridir.XIX asyrda adamlar häzirki döwürdäki ýaly taýýar fotosurat we himiki serişdeleri satyn alyp bilmediler we köplenç özlerine zerur zatlary etmeli boldular.Şonuň üçin her bir suratçy hem himik bolmaly.Fotosuratda ulanylýan materiallaryň biri “nitrosellulozanyň”, ýagny alkogolda we efirde nitrosellulozanyň ergini bolan “kollagen”.Şol döwürde ýagtylyga duýgur himiki maddalary häzirki fotosurat filmine deň etmek üçin aýna ýelimlemek üçin ulanylýar.1850-nji ýyllarda Parklar kolodiýa garşy göreşmegiň dürli usullaryna garadylar.Bir gün kolodiony kamfor bilen garyşdyrjak boldy.Geň galmagy bilen, garyşyk eplenýän, gaty material boldy.Seýilgähler “Paksin” maddasyny atlandyrdy we bu ilkinji plastmassa boldy.Seýilgähler “Paxine” -den her dürli zatlary ýasady: taraklar, ruçkalar, düwmeler we şaý-sepler.Muňa garamazdan, seýilgähler kän bir gyzyklanmaýardy we öz kärhanalarynda pul ýitirýärdi.
20-nji asyrda adamlar plastmassa üçin täze ulanyşlary tapyp başladylar.Öýdäki hemme zat diýen ýaly haýsydyr bir plastmassa bilen ýasalyp bilner.Ösüşini dowam etdirmek we Parklaryň işinden girdeji almak üçin beýleki oýlap tapyjylara galdyryldy.Nýu-Yorkorkly printer Jon Wesli Haýat 1868-nji ýylda bilýard öndürýän bir kompaniýa pil süňküniň ýetmezçiliginden zeýrenip, bu mümkinçiligi gördi.Haýat önümçilik prosesini gowulaşdyrdy we “Pakxin” -e täze at - “sellýuloid” berdi.Ol bilýard öndürijilerinden taýýar bazary aldy we köp wagt geçmänkä plastmassadan dürli önüm öndürýärdi.Irki plastmassalar ýangyna ýykgyn edip, ondan öndürilip bilinjek önümleriň görnüşini çäklendirýärdi.Highokary temperatura üstünlikli çemeleşen ilkinji plastmassa “Berkelet” boldy.Le Backlund patenti 1909-njy ýylda aldy. 1909-njy ýylda ABŞ-daky Baekeland ilkinji gezek fenolik plastmassany sintez etdi.
1930-njy ýyllarda neýlon täzeden ornaşdyryldy we oňa “kömürden, howadan we suwdan, süýüm ýüpekden has inçe, polatdan güýçli we ýüpekden has gowy süýüm” diýilýärdi.Olaryň daşky görnüşi, şondan soň dürli plastmassalary oýlap tapmaga we öndürmäge esas döretdi.Ikinji jahan urşunda nebithimiýa pudagynyň ösmegi sebäpli plastmassanyň çig maly kömüri nebit bilen çalşdy we plastmassa önümçiligi pudagy hem çalt ösdi.Plastiki gaty ýeňil maddadyr, ony gaty pes temperaturada gyzdyryp ýumşadyp bolýar we islän zadyňyza öwrüp bolýar.Plastmassa önümleri reňkde açyk, agramy ýeňil, ýykylmakdan gorkmaýar, tygşytly we çydamly.Onuň peýda bolmagy diňe bir adamlaryň durmuşyna köp amatlylyk getirmän, eýsem pudagyň ösmegine hem uly itergi berýär.
Iş wagty: 11-2022-nji fewral